Η αρχική ιδέα ενός προγράμματος φιλοξενίας παιδιών εξελίχθηκε σε ένα μεγαλειώδες έργο διάρκειας 18 χρόνων από το οποίο πέρασαν σχεδόν 20.000 παιδιά.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας, ο Ερυθρός Σταυρός της Σερβίας  σε συνεργασία με τον Ερυθρό Σταυρό της Ελλάδας ξεκίνησε μια πρωτοβουλία οργανωμένης φιλοξενίας παιδιών από εμπόλεμες περιοχές. Τότε δεν μπορούσε κανείς να φανταστεί ότι η αρχική ιδέα φιλοξενίας παιδιών θα μεταμορφωνόταν σε ένα μεγαλειώδες έργο διάρκειας 18 χρόνων, όπου φιλοξενήθηκαν σχεδόν 20.000 παιδιά. Το πρόγραμμα αφορούσε παιδιά που έχασαν γονείς στον πόλεμο, παιδιά από ανάδοχες οικογένειες, παιδιά πρόσφυγες και παιδιά αγνοούμενων από το Κόσοβο, ανεξαρτήτως εθνικότητας.

Η πρώτη ομάδα των παιδιών πήγε στην Ελλάδα το 1993 για ένα μήνα, ενώ στη συνέχεια το πρόγραμμα περιλάμβανε εξάμηνη φιλοξενία σε ελληνικές οικογένειες, επισκέψεις για τις γιορτές του Πάσχα, των Χριστουγέννων και καλοκαιρινές διακοπές.

«Αυτοί οι άνθρωποι είναι κάτι παραπάνω από φίλοι ή άνθρωποι που έτυχε να βοηθήσουν. Είναι μητέρα, πατέρας, αδερφός και αδερφή μου, απλώς, δεν έχουμε το ίδιο DNA», λέει χαρακτηριστικά η Αντζέλκα Ζούνιτς, η οποία πήρε μέρος στο πρόγραμμα από το 1995 μέχρι και την ενηλικίωσή της το 2002.

«Αφανείς ήρωες»

Τον Ιούλιο του 2020 η Αντιπροσωπεία της Σερβικής Δημοκρατίας στην Ελλάδα ξεκίνησε την πρωτοβουλία «Αφανείς ήρωες» με την υποστήριξη του Υπουργείου Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης και Διεθνούς Συνεργασίας της Σερβικής Δημοκρατίας. Η επικεφαλής της Αντιπροσωπείας, η κυρία Γέλενα Γιοβάνοβιτς, δήλωσε ότι η συγκεκριμένη πρωτοβουλία είναι αφιερωμένη σε όλους τους Έλληνες που άνοιξαν τόσο γενναιόδωρα τις πόρτες των σπιτιών τους και προσέφεραν αγάπη στα παιδιά, τη στιγμή που εκείνα την είχαν μεγάλη ανάγκη.

«Η Αντιπροσωπεία ξεκίνησε αυτή την πρωτοβουλία για να μην ξεχαστεί ποτέ και να μείνει για πάντα χαραγμένη στην μνήμη και την ιστορία των λαών μας αυτή η κίνηση αλληλεγγύης, με στόχο όχι απλώς να επανασυνδέσει τις οικογένειες που μπορεί να χάθηκαν στο πέρασμα του χρόνου, αλλά να ξαναζωντανέψει τις αναμνήσεις τους και να γίνει άλλη μια μαρτυρία της άρρηκτης σερβοελληνικής φιλίας», αναφέρει η κα Γιοβάνοβιτς.

Η πρωτοβουλία αναπτύσσεται σε μερικές φάσεις. Στην πρώτη φάση απευθύναμε κάλεσμα σε ελληνικές οικογένειες από τις οποίες ζητήσαμε να επικοινωνήσουν με την Αντιπροσωπεία, για να στείλουν στοιχεία και φωτογραφίες που θα μας βοηθούσαν να σχηματίσουμε καλύτερη εικόνα για αυτή τη μεγάλη ανθρωπιστική κίνηση. Το κάλεσμα έγινε μέσω βίντεο-μηνύματος στο οποίο συμμετείχε ο γνωστός Έλληνας ηθοποιός Γιάννης Σερβετάς, με την στήριξη κρατικών φορέων, μη κυβερνητικών οργανώσεων, της Ελληνικής και της  Σερβικής ορθόδοξης εκκλησίας, του Ερυθρού Σταυρού Σερβίας και Ελλάδας, όπως και δημοσιογράφων, ιστορικών και ανθρώπων που συμμετείχαν στην υλοποίηση του προγράμματος φιλοξενίας.

Γέλενα Γιοβάνοβιτς: Μαρτυρία άρρηκτης ελληνοσερβικής φιλίας 

Στη δεύτερη φάση προχωρήσαμε στην κατηγοριοποίηση των στοιχείων μερικών εκατοντάδων ελληνικών οικογενειών οι οποίες ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα, ενώ για την τρίτη φάση έχει προγραμματιστεί γύρισμα ντοκιμαντέρ σε 28 πόλεις και, συγκεκριμένα, στους 150 δήμους όπου φιλοξενήθηκαν τα παιδιά. Εκτός από την ταινία που θα καταγράψει τις αναμνήσεις των ελληνικών οικογενειών για το διάστημα που στα σπίτια τους υποδέχτηκαν τρομαγμένα παιδιά που δεν μιλούσαν ελληνικά, ετοιμάζουμε και βιβλίο στο οποίο θα συμπεριληφθούν, εκτός από τις μαρτυρίες των Ελλήνων, οι ιστορίες των τότε παιδιών και σήμερα ενηλίκων που συμμετείχαν στο πρόγραμμα.

Οι ιστορίες όλων τους ήταν διαφορετικές

Η Αντζέλκα Ζούνιτς είναι μία από αυτές τις ιστορίες. Ο πόλεμος την βρήκε σε ηλικία 8 χρονών στο χωριό Μπόλιανιτς, κοντά στην πόλη Ντόμποι. Εκεί ζούσε με την μητέρα της και τον αδερφό της στο σπίτι του παππού της. Ο πατέρας της, στρατιωτικός, δούλευε στο Βελιγράδι εκείνη την εποχή.

Με δύο βαλίτσες και μία τηλεόραση μέσα σε μία κούτα, ένα σκοτεινό και κρύο πρωινό εγκατέλειψαν το Μπολιανιτς. Ο πατέρας τους τούς υποδέχτηκε στο Βελιγράδι σε ένα στρατιωτικό ξενώνα, ο οποίος σύντομα άρχισε να γεμίζει οικογένειες με παρόμοια μοίρα. Η κατάσταση χειροτέρευε κάθε μέρα, οπότε η μητέρα της Αντζέλκα αποφάσισε να αιτηθεί βοήθειας από τον Ερυθρό Σταυρό, χάρη στον οποίο είχαν πρόσβαση σε φαγητό και ρούχα. Εκείνη την εποχή η Αντζέλκα άκουσε πρώτη φορά από τη δασκάλα της ότι κάποια παιδιά πηγαίνουν στην Ελλάδα μέσω Ερυθρού Σταυρού.

Δύο χρόνια αργότερα, ήρθε η σειρά του πατέρα της να του παραχωρηθεί το διαμέρισμα που περίμεναν πολύ καιρό: «Στο υπόγειο της καινούριας μας πολυκατοικίας γνωρίσαμε έναν γείτονα του οποίου η κόρη μόλις είχε επιστρέψει από την Ελλάδα. Με μεγάλο ενθουσιασμό μάς περιέγραφε πόσο όμορφα είχε περάσει και μας ενημέρωσε ότι η επόμενη ομάδα των παιδιών φεύγει σε περίπου δεκαπέντε μέρες, οπότε θα ήταν καλό να μάθουμε αν μπορώ να ταξιδέψω κι εγώ. Αυτό ακριβώς κάναμε και καθώς ήμασταν εγγεγραμμένοι ως πρόσφυγες στον Ερυθρό Σταυρό, από εκεί μας ενημέρωσαν ότι έπρεπε να βγάλω διαβατήριο όσο το δυνατόν πιο γρήγορα και να ετοιμαστώ για να φύγω στις 10 Φεβρουαρίου του 1995».

Οι γονείς της Αντζέλκα αποφάσισαν να τη στείλουν στην Ελλάδα: «Έξω από το τρένο υπήρχαν εκατοντάδες παιδιά και γονείς! Βρήκαμε τον δάσκαλο Μίροσλαβ Μαρίνκοβιτς ο οποίος ήταν υπεύθυνος της ομάδας μας. Ήμασταν 21 παιδιά και θα πηγαίναμε στα Χανιά της Κρήτης. Κάναμε μεγάλο ταξίδι, 48 ώρες. Στο δρόμο γνωριστήκαμε, μοιραστήκαμε το φαγητό μας και δεθήκαμε. Ο καθένας είχε τη δική του ιστορία, μα καμία δεν ήταν ευχάριστη. Ωστόσο, δεν έκλαψα και δεν ένιωθα φόβο».

Πώς δεθήκαμε

Στα Χανιά, έξω από το Δημαρχείο, μας υποδέχτηκε πολύς κόσμος. Μπήκαμε στην αίθουσα του Δημαρχείου, τα παιδιά στάθηκαν σε μια σειρά δεξιά και οι οικοδεσπότες τους αριστερά: «Τότε ήταν που άρχισα να σκέφτομαι: Και τι θα κάνω αν δεν αντέξω; Τι θα κάνω αν δεν τους αρέσω ή αν δεν μου αρέσουν; Έχουν παιδιά; Πώς θα τα πάμε; Πώς θα συνεννοούμαστε;»

Η Αντζέλκα φιλοξενήθηκε από την οικογένεια της Μαρίας Αρχοντάκη. Η Μαρία της άρεσε αμέσως επειδή είχε, όπως λέει, «το ομορφότερο χαμόγελο του κόσμου». Σύντομα γνώρισε και τον σύζυγο της Μαρίας, τον Γιάννη, και τα παιδιά τους, τον Στέφανο και την Κατερίνα.

Η Μαρία και η Κατερίνα με την Αντζέλκα και τα παιδιά της

Μερικές μέρες μετά όλοι συνήθισαν ο ένας τον άλλον και δέθηκαν. Η Μαρία άφηνε στην Αντζέλκα κάθε πρωί τα ρούχα της στην καρέκλα και ο Γιάννης της έκανε σάντουιτς για να το πάρει στο σχολείο. Με τον Γιάννη πήγε πρώτη φορά στη ζωή της στην παραλία όπου της έμαθε να κολυμπάει. Στο σχολείο πήγαινε με τα παιδιά από το τρένο, ενώ ο δάσκαλός τους ήταν ο κύριος Μίροσλαβ που τον θυμάται ως άνθρωπο με χιούμορ και πλήρως αφοσιωμένο στα παιδιά. Δίπλα στην Κατερίνα και τον Στέφανο γρήγορα έμαθε και τα ελληνικά.

Σήμερα, είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, συστήνονται στους άλλους ως αδέρφια.

Πρόγραμμα φιλοξενίας

Η εξάμηνη φιλοξενία πέρασε πολύ γρήγορα. Η Μαρία ετοίμασε στην Αντζέλκα 3 βαλίτσες και 7 κούτες γεμάτες πράγματα για το ταξίδι. Μέσα τους είχε ρούχα, φαγητό, είδη υγιεινής, δώρα για την οικογένειά της και σχολικά είδη.

Στον αποχαιρετισμό έξω από το πλοίο, όλοι τους έκλαιγαν: «Ο Ερυθρός Σταυρός συνέχισε να διοργανώνει ταξίδια και τα επόμενα χρόνια, οπότε κάθε διακοπές, Πάσχα, Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά περνούσα μαζί τους. Η Μαρία πλήρωσε και τα δίδακτρα της σχολής μου. Ήταν παρόντες σε κάθε σημαντική στιγμή της ζωής μου. Ήταν μαζί μου την ημέρα του γάμου μου. Όταν γέννησα το πρώτο μου παιδί, τη Σοφία, η Κατερίνα δεν δεχόταν να τη βαπτίσει κάποιος άλλος. Όταν ήμουν ετοιμόγεννη με το τρίτο μου παιδί, η Μαρία ετοίμασε την τσάντα μου για το μαιευτήριο. Ξέρετε, αυτοί οι άνθρωποι είναι κάτι πολύ, πολύ παραπάνω από άνθρωποι που κάποια στιγμή έτυχε να βοηθήσουν. Είναι η οικογένειά μου.»

Το πρόγραμμα «Αφανείς ήρωες» δεν έχει ημερομηνία λήξης, ωστόσο το ντοκιμαντέρ έχει προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2021. Ευελπιστούμε ότι θα συνεισφέρουμε με το παρόν άρθρο στην περαιτέρω διάδοση αυτής της πρωτοβουλίας και ότι θα επικοινωνήσουν με την Αντιπροσωπεία της Σερβικής Δημοκρατίας στη Θεσσαλονίκη όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τη Σερβία, που ως παιδιά συμμετείχαν στο πρόγραμμα φιλοξενίας,

ΠΗΓΗ: Al Jazeera Balkans

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Gordana Momčilović